"Na początku był chaos"

Ewolucja świata to jakby zaprzeczanie II-iej zasadzie termodynamiki, mówiącej o wzroście entropii (charakteryzowanej jako stopień nieuporządkowania czy chaosu). Począwszy od Wielkiego Wybuchu to ciągły rozwój, powstawanie coraz bardziej złożonych i lepiej zorganizowanych struktur. ^/*

Już w niespełna sekundę od Big Bang'u kwarki łączą się w protony i neutrony, z których następnie powstają jądra atomowe. Z rozproszonej w Kosmosie materii formują się galaktyki z milionami gwiazd i planet, galaktyki grupują się w gromady galaktyk itd. Atomy różnych pierwiastków łączą się w większe cząsteczki. Tworzą się makrocząsteczki organiczne, umożliwiające powstanie zupełnie nowej struktury - układu o wysokim stopniu organizacji, samosterowanego i samoreprodukującego się, jakim jest komórka żywa. Na bazie tej struktury powstają coraz bardziej złożone organizmy, doprowadzając w końcu do pojawienia się nas - istot inteligentnych, obdarzonych zdolnością poznawania i świadomego kształtowania świata.

Jeden z dogmatów materializmu dialektycznego brzmi: "Nieodłączną cechą materii jest ruch". Jest to zresztą całkowicie zgodne z fizyką. Tak samo prawdziwe też chyba jest stwierdzenie, że nieodłączną cechą świata jest ciągły rozwój.

Ta ewolucja świata możliwa jest głównie dzięki dwom czynnikom: sile grawitacji oraz rozszerzaniu się Wszechświata. "Starannie dobrane" wartości tych czynników utrzymują przez miliardy lat świat w stanie w miarę stabilnym, pozwalającym na tworzenie się coraz bardziej złożonych struktur.
To znikomo mała, w porównaniu z innymi oddziaływaniami, siła grawitacji powoduje tworzenie się z lokalnych zagęszczeń materii galaktyk i układów planetarnych oraz utrzymuje w równowadze te układy.

Ekspansja Wszechświata po Wielkim Wybuchu spowodowała obniżenie się temperatury, umożliwiając "wykrystalizowanie" się nukleonów oraz atomów i przeciwdziała szybkiemu ponownemu kolapsowi grawitacyjnemu świata.

Ten ciągły rozwój to także nieodłączna cecha naszego gatunku. Człowiek ze swoją ciekawością nie ustaje w poznawaniu świata, którego jest cząstką. Rozwija to sprawność jego własnego umysłu a zdobyta wiedza pozwala mu na świadome ingerowanie w kształt otaczającej go rzeczywistości. Umysł człowieka tworzy nowe, abstrakcyjne byty: światy idei, sfery kultury i sztuki itp.

Każde pokolenie powinno coś wnieść w ten rozwój (samo przedłużenie gatunku to za mało) i podobnie każdemu z nas także wypadałoby dodać swoją cząstkę, coś po sobie pozostawić.

Nie wahałbym się odpowiedzieć na odpowiednie pytanie z filozofii, że to właśnie jest celem życia człowieka, mimo, że taki altruizm wydaje się całkowicie obcy dla wielu ludzi, kierujących się zupełnie innymi względami.

Kiedyś mówiło się, że każdy mężczyzna powinien pozostawić po sobie syna (przedłużenie gatunku), wybudować dom i posadzić drzewo. Tak dom jak i drzewo mogą służyć nawet kilku następnym pokoleniom. Niewątpliwie najcenniejszym wkładem będzie dzieło, które na trwałe wejdzie do dorobku ludzkości.
Takimi są np. osiągnięcia naukowe czy wielkie dzieła sztuki. "Pieśni" Horacego, z których pochodzi ww. cytat, jak i inne utwory tego rzymskiego liryka, mimo upływu dwóch tysięcy lat są ciągle znane! A te osiągnięcia, i to jest chyba ważniejsze, służą całej ludzkości a nie garstce ludzi, tak jak dom.

/niektórzy wyraziliby się mniej delikatnie dodając, że polityka jest czymś istotnym tylko dla samych polityków/

Einstein trafnie porównuje naukę z polityką.
Zaginęła już pamięć o wielu, w swoich czasach przypuszczalnie wydających się bardzo istotnymi, wydarzeniach politycznych, bitwach, traktatach itp. W odniesieniu do tych, o których pamięć przetrwała, można spekulować na temat ich pozytywnego czy negatywnego wpływu na rozwój naszej ludzkiej rodziny.
Naukowo-techniczne osiągnięcia, jak i dzieła sztuki, pozostają już na zawsze w dorobku cywilizacji, mimo, że przez współczesnych ich wartość nie zawsze jest doceniana.

Któryś z XIX-wiecznych uczonych na pytanie jaki będzie pożytek z jego najnowszego odkrycia odpowiedział pytaniem: "A jaki jest pożytek z nowonarodzonego dziecka?".
Może nie należy się dziwić, że na ogłoszonej przez tygodnik "Newsweek" liście osób, które wywarły największy wpływ na świat w 2008 roku, nie ma żadnego naukowca. Jak można się spodziewać, jest tam wielu polityków, są szefowie korporacji, przywódcy religijni, przedsiębiorcy, przedstawiciele organizacji charytatywnych. Ze świata kultury znalazły się tam dwa nazwiska: scenarzysta filmowy oraz aktor.

* Nauka a sztuka

Leonardo da Vinci, mimo, że kojarzy się przede wszystkim ze znanymi dziełami sztuki, uważał, że nauka jest ważniejsza a sztuka stanowi jedynie pewien dodatek. Gdyby nie osiągnięcia naukowe, dziełami sztuki mogłyby być tylko prymitywne malowidła na ścianach jaskiń, w których ciągle jeszcze mieszkalibyśmy.
Dobrym przykładem może być tutaj Werner Heisenberg, współtwórca mechaniki kwantowej, autor sławnej zasady nieoznaczoności. Niezależnie od zainteresowania matematyką i fizyką był on utalentowanym muzykiem. Gdyby poszedł na studia muzyczne, do czego go niektórzy namawiali, być może byłoby jedno więcej znane nazwisko w świecie muzyki. Lecz nie wiadomo, czy wtedy istniałaby dzisiejsza mechanika kwantowa i te wszystkie osiągnięcia techniki, które z niej wypłynęły, a z których korzystamy w naszym codziennym życiu.

Niestety, świat nauki jest zbyt mało popularyzowany.
Powodowane jest to m.in. tym, że media i inne środowiska opiniotwórcze zdominowane są przez ludzi z wykształceniem humanistycznym. Humaniści przyzwyczaili się uważać siebie za intelektualną elitę a przedstawicieli nauk ścisłych traktować często z pobłażaniem. Ich niechęć częściowo wynika z poczucia bezsilności wobec własnej ignorancji ("Przecież jestem człowiekiem dobrze wykształconym, a to, co tu napisano, zupełnie do mnie nie trafia. Najwyraźniej więc to jakieś bzdury.").
Słuchając czy czytając wypowiedzi ludzi kultury często można nawet odnieść wrażenie, że do dobrego tonu należy chwalenie się swą nieznajomością matematyki czy fizyki. Zjawisko to występuje nie tylko w naszym kraju:

Murray Gell-Mann
/amerykański fizyk teoretyk, laureat Nagrody Nobla w 1969r. za prace nad teorią kwarków/

Jak mówi jeden z moich znajomych, ze specjalistą od budowy kotłów przemysłowych można podyskutować o malarstwie, literaturze itp. lecz wątpliwa jest odwrotna możliwość ...

Wydawałoby się, że całkowity nasz dorobek naukowy i kulturalny, podobnie jak entropia, powinien ciągle rosnąć.
Niestety nie zawsze tak jest. Upadek starożytnych cywilizacji i nastanie "mroków średniowiecza" spowodowały utratę wielu z osiągnięć ludzkiego umysłu, a symbolem tego było zniszczenie sławnej biblioteki w Aleksandrii.
Wokół Biblioteki Aleksandryjskiej skupieni byli ówcześni mędrcy, m.in. astronom Hipparch, Euklides, Heron (wynalazca przekładni i maszyny parowej), Archimedes, astronom i geograf Ptolemeusz.
Dyrektorem biblioteki był m.in. Eratostenes z Cyreny (276 - 194 r.p.n.e.) - astronom, historyk, geograf, filozof, poeta i matematyk (liczby pierwsze - sito Eratostenesa). Na podstawie pomiarów długości cienia rzucanego przez palik określonej długości w południe 21 czerwca, w różnych miejscowościach, doszedł on do wniosku, że Ziemia jest okrągła i obliczył jej obwód z błędem zaledwie kilku procent. W oparciu o te dane po kilkunastu wiekach Kolumb podjął się swojej wyprawy.
Greccy królowie Egiptu wspierali bibliotekę. Starano się gromadzić dzieła wszystkich kultur i języków świata. Kupowano lub wypożyczano i kopiowano zwoje. Ptolemeusze poświęcili sporą część swojej fortuny na zdobycie każdej greckiej książki, a także dzieł z Afryki, Persji, Indii, Izraela i innych części świata.
Szacuje się, że biblioteka zawierała ok. pół miliona ręcznie przepisanych zwojów. Wiadomo np., że było tam dzieło astronoma Arystarcha z Samos, który utrzymywał, że Ziemia jest jedną z planet krążących wokół Słońca, a gwiazdy znajdują się niewiarygodnie daleko. Wiadomo też, że istniała 3-tomowa historia świata autorstwa babilońskiego kapłana Beressosa. Pierwszy tom obejmował okres od Stworzenia do Potopu, trwający według autora 432.000 lat.
W bibliotece były także oryginały dzieł Sofoklesa (wiadomo, że dzieł jego autorstwa było łącznie 123, a do naszych czasów przetrwało w całości tylko 7, m.in. "Antygona" i "Król Edyp"), Ajschylosa i Eurypidesa.
Ostatnim uczonym w bibliotece była Hypatia, urodzona ok. 370 r.n.e. Arcybiskup Aleksandrii Cyryl gardził nią z powodu jej przyjaźni z gubernatorem rzymskim oraz dlatego, że była symbolem poznawania i nauki, utożsamianymi przez wczesny kościół z pogaństwem.
W 415r. Hypatia zginęła rozszarpana i spalona przez rozfanatyzowany tłum parafian podburzony przez Cyryla. Pozostałości biblioteki wkrótce zniszczono. Ze zbiorów nie uratował się ani jeden zwój. Tytułów i autorów większości dzieł nawet nie znamy.
To tak jakby cywilizacja przeprowadziła sobie operację mózgu i utraciła nieodwołalnie pamięć. Na 1000 lat nastały "wieki ciemności".
Cyryl został uznany za świętego.

Ewolucję w świecie roślinnym i zwierzęcym powodują nieliczni odmieńcy - mutanci, pojawiający się wskutek przypadkowych błędów przy przekazywaniu materiału genetycznego. "Lokomotywami" rozwoju naszej cywilizacji są też tylko nieliczne jednostki. Ale to już nie "odmieńcy", rodzący się z anomaliami w budowie mózgu.

Niektórym łatwiej przychodzi poruszać się w różnych dziedzinach, czy to nauki czy np. sztuki. To kwestia przystosowania się funkcjonowania mózgu, zgodnie z jego używaniem, głównie w młodych latach (vide: Niezwykłe umysły). Ale bez względu na wykształcone zdolności, decydującym dla osiągnięcia wybitnych wyników praktycznie w każdej dziedzinie jest jeden czynnik: praca. Tak jest na przykład w sporcie i to samo dotyczy też osiągnięć naukowych.

Brak talentu to wymówka tych, którym się nie chce!

Programiści nie mówią, że wyczarowują swoje wirtualne rzeczywistości dzięki specjalnym, niemal magicznym zdolnościom. Oni mówią krótko: "Hard work". To po prostu wiele godzin ciężkiej i upartej pracy, zanim powstaną te dziesiątki i setki tysięcy linii kodu tworzących działającą zadowalająco aplikację.

Michio Kaku

Michio Kaku (patrz: Fizyka - Hiperprzestrzeń) po ukończeniu studiów w Cambridge w 1969 roku, gdy postanowił zaangażować się w prace nad teorią superstrun, powołany został do wojska (był to okres wojny wietnamskiej). Jak pisze w swojej książce, przyniosło to tę korzyść, że nauczył się manipulowania olbrzymimi blokami równań w głowie, gdyż w czasie czołgania się lub strzelania z karabinu maszynowego rzadko miał przy sobie kawałek papieru i ołówek. Większość ludzi w takich sytuacjach raczej nie myślałaby o przestrzeniach wielowymiarowych ...

Albert Einstein o sobie lubił tak mówić:

"Nie mam żadnego szczególnego talentu. Jestem po prostu dociekliwy."
"Nie jestem taki inteligentny, po prostu zajmuję się problemem dłużej."

Jan K. Nowakowski

---

do góry